Olej przekładniowy to jeden z kluczowych płynów eksploatacyjnych w samochodzie, który odpowiada nie tylko za smarowanie elementów wewnętrznych skrzyni biegów, ale także za jej chłodzenie, uszczelnianie i przekazywanie ciśnienia w układzie hydraulicznym. W zależności od rodzaju przekładni, dobór odpowiedniego oleju jest sprawą fundamentalną dla jej prawidłowego działania i trwałości. Błędne dobranie płynu lub zaniechanie jego wymiany może prowadzić do kosztownych awarii i znacząco skrócić żywotność skrzyni.
W przypadku manualnych skrzyń biegów, stosuje się specjalne oleje przekładniowe, które różnią się od tych używanych w automatach. Manualna przekładnia nie wymaga tak złożonego układu hydraulicznego, dlatego podstawowym zadaniem oleju jest smarowanie i ochrona zębatek oraz łożysk przed zużyciem. Najczęściej używa się tu olejów klasy GL-4 lub GL-5, w zależności od konstrukcji i zaleceń producenta. Różnią się one dodatkami uszlachetniającymi i poziomem ochrony przeciwzużyciowej. Niektóre skrzynie wymagają także olejów syntetycznych o niskiej lepkości, które poprawiają płynność zmiany biegów, zwłaszcza w niskich temperaturach.
W automatycznych skrzyniach biegów sytuacja jest znacznie bardziej złożona. Tutaj olej musi nie tylko smarować, ale również przekazywać ciśnienie do elektrozaworów, zasilać układ sterowania, chłodzić tarczki sprzęgłowe oraz wspierać działanie konwertera momentu obrotowego. Z tego powodu do każdej automatycznej skrzyni powinien być stosowany dokładnie taki olej, jaki został przewidziany przez producenta. Często jest to specjalny płyn ATF, który różni się nie tylko lepkością, ale również składem chemicznym i właściwościami termicznymi. Stosowanie nieodpowiedniego płynu może doprowadzić do niestabilnej pracy skrzyni, szarpnięć, przegrzewania i trwałych uszkodzeń.
W przypadku skrzyń bezstopniowych typu CVT używa się jeszcze innego rodzaju oleju. Taki płyn musi zapewniać odpowiedni poziom tarcia pomiędzy elementami ciernymi – najczęściej łańcuchem lub pasem stalowym a stożkowymi kołami pasowymi. Oleje CVT charakteryzują się unikalną formulacją, która różni się od klasycznych płynów ATF. Ich głównym zadaniem jest utrzymanie stabilnego tarcia w zmieniających się warunkach obciążenia oraz zapobieganie ślizganiu się elementów napędowych. Użycie klasycznego oleju ATF w skrzyni CVT skutkuje natychmiastowymi problemami z przenoszeniem napędu.
Jeszcze inną grupą są skrzynie dwusprzęgłowe. W zależności od konstrukcji – suchej lub mokrej – wymagają one różnych płynów. Skrzynie z suchym sprzęgłem często mają układ smarowania podobny do manualnego, natomiast te z mokrym sprzęgłem wymagają bardzo zaawansowanych olejów, które muszą nie tylko smarować, ale także skutecznie chłodzić pracujące pod obciążeniem tarczki i zapewniać ich odpowiednią przyczepność. Często stosuje się tu dedykowane płyny, które nie mają nic wspólnego z klasycznym ATF.
Podsumowując, dobór odpowiedniego oleju do skrzyni biegów zależy od jej typu, konstrukcji i wymagań producenta. Manualne przekładnie mają inne potrzeby niż automatyczne, a skrzynie CVT czy dwusprzęgłowe wymagają całkowicie odrębnych specyfikacji. W każdej sytuacji najważniejsze jest przestrzeganie zaleceń producenta pojazdu i unikanie uniwersalnych zamienników, które mogą być niekompatybilne z danym typem skrzyni. Regularna wymiana oleju na właściwy typ to jeden z najlepszych sposobów na przedłużenie życia przekładni i utrzymanie jej płynnej oraz bezawaryjnej pracy.
