Skrzynia biegów, zarówno automatyczna, jak i manualna, projektowana jest z myślą o przenoszeniu określonych wartości momentu obrotowego i pracy w ściśle określonych warunkach. W codziennej eksploatacji kierowcy często zakładają, że skrzynia w samochodzie osobowym nie ulega przeciążeniom, zwłaszcza podczas jazdy autostradowej, która wydaje się łagodna i przewidywalna. Jednak rzeczywistość bywa bardziej złożona. W określonych okolicznościach przekładnia może zostać poddana nadmiernym obciążeniom, które prowadzą do jej przegrzewania, nadmiernego zużycia, a w skrajnych przypadkach – do trwałych uszkodzeń.
W przypadku jazdy autostradowej największym zagrożeniem dla skrzyni biegów nie są częste zmiany przełożeń, jak w ruchu miejskim, lecz długotrwałe utrzymywanie wysokiego momentu obrotowego przy dużej prędkości obrotowej silnika. Dotyczy to zwłaszcza starszych konstrukcji z ograniczoną liczbą biegów, w których ostatnie przełożenie bywa zbyt krótkie, przez co silnik musi pracować na podwyższonych obrotach nawet przy umiarkowanej prędkości. Taka praca, powtarzana przez wiele kilometrów, prowadzi do nagrzewania się przekładni oraz oleju przekładniowego, a jeśli układ chłodzenia skrzyni nie działa prawidłowo lub jest zbyt słaby, może dojść do przegrzania elementów wewnętrznych.
Nowoczesne skrzynie automatyczne wyposażone są w dodatkowe systemy chłodzenia oraz czujniki temperatury, które pozwalają na bieżąco monitorować stan pracy przekładni. Jeżeli temperatura oleju przekroczy określony poziom, komputer sterujący może przejść w tryb awaryjny, ograniczając dostępne przełożenia lub zmniejszając moc silnika, aby zmniejszyć obciążenie skrzyni. Takie działanie chroni mechanizmy wewnętrzne, ale jednocześnie stanowi wyraźny sygnał, że coś nie funkcjonuje prawidłowo. Niestety, nie wszystkie samochody są wyposażone w odpowiednie zabezpieczenia, a wielu kierowców nie zdaje sobie sprawy, że nadmierna prędkość, w połączeniu z dużym obciążeniem, może doprowadzić do realnych przeciążeń.
Do szczególnie trudnych warunków należą długie podróże z pełnym obciążeniem, na przykład z kompletem pasażerów i bagaży, holowanie przyczepy lub jazda pod górę przy dużej prędkości. W takich sytuacjach moment obrotowy wymagany do utrzymania tempa jazdy rośnie, a skrzynia biegów zmuszona jest do pracy na granicy swoich możliwości. Jeśli do tego dojdzie niewystarczający przepływ powietrza przez chłodnicę oleju przekładniowego, na przykład z powodu zanieczyszczeń lub uszkodzenia wentylatora, ryzyko przeciążenia rośnie gwałtownie.
Szczególnie narażone na przeciążenia są także skrzynie dwusprzęgłowe, które łączą w sobie cechy przekładni automatycznej i manualnej. Ich konstrukcja, choć bardzo efektywna, nie zawsze dobrze znosi długotrwałe obciążenia termiczne. Przy długiej jeździe autostradowej, bez możliwości pełnego odciążenia sprzęgieł, może dochodzić do przegrzewania się mechatroniki lub tarcz ciernych. Objawem takiego przeciążenia może być spadek płynności zmiany biegów, nagłe szarpnięcia, opóźnienia w reakcji na gaz lub wejście w tryb serwisowy.
Nie należy jednak zapominać, że przeciążenie skrzyni biegów może wynikać również z niedostatecznej ilości lub jakości oleju przekładniowego. Wiele nowoczesnych samochodów nie ma bagnetu do samodzielnej kontroli poziomu oleju, a producenci przez lata sugerowali, że olej w skrzyni nie wymaga wymiany przez cały okres eksploatacji. Praktyka pokazuje, że nawet w optymalnych warunkach użytkowania właściwości oleju pogarszają się z czasem, a przy jeździe autostradowej jego degradacja następuje znacznie szybciej. Niewystarczająca lepkość i właściwości smarne prowadzą do zwiększonego tarcia, wzrostu temperatury i szybszego zużycia elementów ciernych oraz łożysk.
Podsumowując, jazda autostradowa, choć wydaje się łagodna dla układu napędowego, w rzeczywistości może prowadzić do przeciążenia skrzyni biegów, zwłaszcza jeśli towarzyszą jej dodatkowe czynniki, takie jak wysoka temperatura otoczenia, duże obciążenie pojazdu czy brak regularnego serwisu. Dlatego tak ważne jest, aby dbać o układ chłodzenia przekładni, stosować się do zaleceń producenta w kwestii wymiany oleju i obserwować zachowanie samochodu, szczególnie podczas dłuższych podróży. Wczesne wykrycie niepokojących objawów może zapobiec poważnej awarii i pozwolić cieszyć się komfortem jazdy automatem bez obaw o jego wytrzymałość.
