Układ rozrządu, choć z punktu widzenia kierowcy pozostaje ukryty pod pokrywą zaworów lub osłoną paska, to jeden z najważniejszych i najbardziej obciążonych elementów silnika spalinowego. Jego prawidłowa praca zależy nie tylko od dokładnej synchronizacji wału korbowego z wałkami rozrządu, lecz także od właściwego smarowania wszystkich elementów mechanicznych. Brak odpowiedniego smarowania tego układu to nie tylko kwestia zwiększonego zużycia – to poważne zagrożenie dla całej jednostki napędowej, mogące prowadzić do jej trwałego uszkodzenia. Warto więc rozpoznać pierwsze objawy niedostatecznego smarowania zanim dojdzie do poważnej awarii.
Jednym z najwcześniejszych i najbardziej charakterystycznych objawów niedoboru smarowania w układzie rozrządu jest metaliczny hałas dobiegający z okolic głowicy silnika. Może to być wyraźne cykanie, stukot lub odgłos przypominający tarcie, który pojawia się po rozruchu silnika i nasila się w miarę wzrostu obrotów. Źródłem tych dźwięków są zazwyczaj popychacze zaworowe, krzywki wałka rozrządu lub łańcuch bądź pasek rozrządu, które nie mają dostatecznego filmu olejowego oddzielającego metalowe powierzchnie. Gdy między współpracującymi elementami nie ma cienkiej warstwy oleju, dochodzi do kontaktu metalu z metalem, co błyskawicznie prowadzi do ich zużycia.
Kolejnym niepokojącym sygnałem może być trudność w uruchomieniu silnika po dłuższym postoju, zwłaszcza w niskiej temperaturze. Jeśli po rozruchu słychać chwilowe, głośne stukanie z okolic rozrządu, które po kilku sekundach cichnie, może to oznaczać, że olej zbyt wolno dociera do elementów układu. W silnikach z hydraulicznymi popychaczami zaworowymi lub zmiennymi fazami rozrządu, brak natychmiastowego ciśnienia oleju uniemożliwia ich prawidłowe działanie. Objawia się to nierówną pracą jednostki, zwiększoną głośnością i charakterystycznym opóźnieniem w reakcji na pedał gazu. W silnikach z fazatorami może dojść nawet do wystąpienia błędów synchronizacji, ponieważ sterownik nie odczytuje oczekiwanej zmiany kąta położenia wałka.
Brak smarowania może prowadzić również do zatarcia łożysk wałka rozrządu, prowadnic łańcucha, rolek paska czy nawet zębów koła zębatego. W sytuacji, gdy dochodzi do całkowitego zatarcia któregokolwiek z tych elementów, rozrząd przestaje się obracać płynnie lub w ogóle przestaje się obracać, co w silnikach kolizyjnych niemal zawsze prowadzi do zderzenia tłoków z zaworami. Taka awaria skutkuje poważnym i kosztownym uszkodzeniem całego silnika, a jej naprawa nierzadko przekracza wartość auta. W niektórych przypadkach może dojść do całkowitego zerwania paska lub przeskoku łańcucha, który nie miał odpowiedniego smarowania na prowadnicach i napinaczach.
Niebezpiecznym, ale często bagatelizowanym objawem jest również świecąca się kontrolka ciśnienia oleju. Jeżeli zapala się ona nawet na moment, zwłaszcza przy zimnym rozruchu lub nagłym hamowaniu, to znak, że ciśnienie w układzie smarowania może być zbyt niskie. Warto wtedy nie tylko sprawdzić poziom oleju, ale też ocenić jego jakość i wiek. Zużyty, gęsty lub zanieczyszczony olej nie przepływa z odpowiednią prędkością przez cienkie kanały olejowe prowadzące do głowicy, przez co pierwsze niedosmarowane będą właśnie elementy rozrządu.
Innym objawem, który może sugerować problemy ze smarowaniem, jest nadmierne zużycie paliwa lub wyraźny spadek mocy. Choć może się to wydawać niezwiązane, to w przypadku silników ze zmiennymi fazami rozrządu, brak odpowiedniego ciśnienia oleju uniemożliwia ich prawidłowe działanie. Zawory otwierają się w nieodpowiednich momentach, spalanie mieszanki jest mniej efektywne, a komputer próbuje rekompensować błędy, zwiększając dawkę paliwa. Jednocześnie silnik może wpadać w tryb awaryjny, ograniczając maksymalne obroty lub moment obrotowy.
Podsumowując, oznaki braku smarowania układu rozrządu są różnorodne, ale żaden z nich nie powinien być ignorowany. Od metalicznych odgłosów i nierównej pracy po kontrolki ciśnienia oleju i błędy sterownika – każdy sygnał powinien skłonić do szybkiej diagnostyki. Brak smarowania to nie tylko kwestia komfortu jazdy, ale realne zagrożenie dla żywotności silnika. Dlatego tak ważna jest regularna wymiana oleju na właściwy typ, kontrola jego poziomu, a także unikanie przeciągania interwałów serwisowych. W przypadku nowoczesnych jednostek z hydraulicznymi układami sterowania rozrządem, dobra kondycja oleju to warunek konieczny, by silnik mógł pracować tak, jak przewidział to jego konstruktor.
