Wentylator chłodnicy pełni niezwykle ważną funkcję w całym układzie chłodzenia silnika, szczególnie w sytuacjach, gdy przepływ powietrza przez chłodnicę nie jest wystarczający. Dotyczy to na przykład jazdy miejskiej, stania w korku, postoju z włączonym silnikiem czy powolnego pokonywania terenu w samochodach terenowych. W takich momentach naturalny opływ powietrza przez chłodnicę zanika lub jest ograniczony, a jedynym ratunkiem dla utrzymania temperatury roboczej silnika staje się sprawnie działający wentylator. Jednak wielu kierowców zauważa, że wentylator nie zawsze uruchamia się wtedy, kiedy wydaje się to najbardziej logiczne. Czasem pojawia się zaskakujące opóźnienie w jego działaniu, co budzi niepokój. Czy to normalne zjawisko, czy może sygnał awarii?
Współczesne wentylatory chłodnicy w większości samochodów sterowane są elektronicznie, a nie mechanicznie, jak miało to miejsce w starszych pojazdach z wentylatorami sztywnymi lub sprzęgłami wiskotycznymi. Oznacza to, że decyzję o uruchomieniu wentylatora podejmuje komputer sterujący jednostką napędową lub osobny moduł sterujący pracą układu chłodzenia. W przypadku klasycznych konstrukcji z silnikami benzynowymi wentylator zazwyczaj uruchamia się w chwili, gdy temperatura cieczy chłodzącej przekroczy określony próg – zazwyczaj o kilka lub kilkanaście stopni powyżej temperatury roboczej silnika. Jeśli przykładowa jednostka pracuje w temperaturze dziewięćdziesięciu stopni Celsjusza, wentylator może włączyć się dopiero przy dziewięćdziesięciu pięciu, a nawet dziewięćdziesięciu ośmiu stopniach. To nie jest błąd – to zamierzona strategia.
Taka logika działania ma swoje uzasadnienie. Silnik spalinowy pracujący w nieco wyższej temperaturze jest bardziej wydajny pod względem spalania i emisji, dlatego producenci samochodów pozwalają na pewne marginesy temperatury zanim podejmą decyzję o aktywacji chłodzenia wspomaganego. Wentylator zużywa energię elektryczną, a jego częste włączanie się i wyłączanie byłoby nieefektywne. Dlatego systemy sterowania w większości modeli celowo opóźniają reakcję wentylatora, oczekując, aż temperatura cieczy chłodzącej wyraźnie wzrośnie.
Zdarzają się jednak sytuacje, w których wentylator uruchamia się zdecydowanie zbyt późno lub nie włącza się wcale. Wówczas mówimy już nie o naturalnym opóźnieniu, ale o potencjalnej usterce. Do najczęstszych przyczyn takiego stanu należą uszkodzenia czujnika temperatury cieczy chłodzącej, błędna praca przekaźników, zużyte oporniki w układzie z dwubiegowym wentylatorem, a także awaria samego silnika wentylatora lub jego okablowania. Szczególnie często problem pojawia się w pojazdach wyposażonych w układ chłodzenia z dwoma biegami wentylatora – pierwszy bieg może nie działać przez uszkodzenie opornika, a drugi włącza się dopiero przy znacznie wyższej temperaturze. Kierowca odnosi wtedy wrażenie, że wentylator działa z opóźnieniem, podczas gdy tak naprawdę pierwszy stopień chłodzenia został całkowicie pominięty z powodu awarii.
Również sterowanie komputerowe może powodować opóźnienia, jeśli w pamięci sterownika pojawiły się błędne odczyty z czujników temperatury. W niektórych pojazdach wentylator sterowany jest nie tylko przez czujnik cieczy, ale także przez sygnały z czujnika temperatury powietrza dolotowego lub czujnika temperatury głowicy. Jeśli którykolwiek z tych elementów przekazuje nieprawidłowe dane, komputer może nie uznać za konieczne włączenia wentylatora, mimo że silnik realnie się przegrzewa. W takich przypadkach pomocna bywa diagnostyka komputerowa, która pozwala przeanalizować wskazania czujników w czasie rzeczywistym.
Osobnym przypadkiem jest opóźnienie wentylatora po wyłączeniu zapłonu. Wiele współczesnych samochodów posiada funkcję tzw. chłodzenia po zgaszeniu silnika, w ramach której wentylator działa jeszcze przez kilkanaście sekund lub kilka minut, aby odprowadzić nadmiar ciepła z układu. Jeśli jednak wentylator uruchamia się z opóźnieniem po zatrzymaniu silnika i pracuje w sposób nieadekwatny do temperatury, może to świadczyć o problemach z czujnikiem temperatury w głowicy lub o usterce modułu sterującego.
Warto podkreślić, że wentylator chłodnicy w samochodach elektrycznych, hybrydowych lub z systemami odzyskiwania ciepła może działać w zupełnie inny sposób niż w klasycznym aucie spalinowym. W takich konstrukcjach jego praca uzależniona jest od temperatury akumulatorów, inwertera lub innych komponentów układu napędowego, a nie tylko od temperatury cieczy chłodzącej silnik. Dlatego opóźnienia w działaniu mogą być uzasadnione i niekoniecznie świadczą o awarii.
Podsumowując – wentylator chłodnicy rzeczywiście może działać z opóźnieniem i w wielu przypadkach jest to całkowicie normalne zjawisko wynikające z fabrycznej kalibracji układu chłodzenia. Dopiero gdy opóźnienie wydaje się zbyt długie, a temperatura silnika przekracza bezpieczne granice, warto przyjrzeć się układowi dokładniej. Kluczową rolę odgrywa tu diagnostyka czujników i kontrola stanu elektryki. Nawet tak pozornie prosty element jak wentylator może być częścią bardzo złożonego systemu, którego działanie wymaga zrozumienia, by właściwie ocenić objawy.
