Katalizator to jeden z najważniejszych elementów układu wydechowego, odpowiadający za redukcję szkodliwych substancji w spalinach. Jego sercem jest monolit ceramiczny lub metalowy, pokryty cienką warstwą metali szlachetnych, takich jak platyna, pallad czy rod. To właśnie na powierzchni tej powłoki zachodzą kluczowe reakcje chemiczne, dzięki którym tlenki azotu, tlenek węgla i węglowodory są przekształcane w mniej szkodliwe substancje. Choć katalizator jest zaprojektowany na długą i bezawaryjną pracę, w praktyce może ulec wielu uszkodzeniom – jednym z nich jest rozwarstwienie wewnętrzne.
Rozwarstwienie katalizatora polega na oddzieleniu się warstw ceramicznego monolitu lub powłoki katalitycznej od struktury nośnej. Najczęściej dochodzi do tego w wyniku gwałtownych zmian temperatury, przegrzewania, uderzeń mechanicznych lub długotrwałej eksploatacji w niekorzystnych warunkach. Wysoka temperatura spalin, szczególnie podczas nieprawidłowej pracy silnika (np. zbyt bogata mieszanka, niesprawny układ zapłonowy, awaria wtryskiwaczy), może powodować lokalne przegrzewanie monolitu. Gwałtowne schłodzenie gorącego katalizatora – na przykład przez wjechanie w kałużę – prowadzi do szoku termicznego, który sprzyja powstawaniu mikropęknięć i rozwarstwień.
Kolejną przyczyną rozwarstwienia są drgania i wibracje przenoszone z silnika oraz układu wydechowego. Jeśli katalizator jest źle zamocowany lub jego obudowa uległa uszkodzeniu, monolit wewnątrz może zacząć się przesuwać, pękać i oddzielać od powłoki. Z czasem fragmenty rozwarstwionej ceramiki mogą się przemieszczać, powodując charakterystyczne stuki i dzwonienie podczas przyspieszania lub jazdy po nierównościach.
Objawy rozwarstwienia katalizatora są dość charakterystyczne, choć często mylone z innymi uszkodzeniami układu wydechowego. Najczęściej pojawia się metaliczny dźwięk z okolic katalizatora, zwłaszcza przy zmianie obrotów silnika. W skrajnych przypadkach, gdy fragmenty monolitu całkowicie się oderwą, mogą zablokować przepływ spalin, co prowadzi do spadku mocy, dławienia silnika, a nawet jego gaśnięcia podczas jazdy pod obciążeniem. Często towarzyszy temu wzrost temperatury w okolicach katalizatora, a na desce rozdzielczej pojawia się kontrolka „check engine”, związana z błędami sond lambda lub nieskuteczną pracą katalizatora.
Rozwarstwienie katalizatora można potwierdzić poprzez diagnostykę komputerową (błędy dotyczące wydajności katalizatora, np. P0420), pomiar temperatury przed i za katalizatorem (wzrost temperatury za katalizatorem przy zatkaniu), a także inspekcję mechaniczną – delikatne postukiwanie w obudowę katalizatora często ujawnia obecność luźnych fragmentów wewnątrz. W przypadku podejrzenia rozwarstwienia, konieczna jest wymiana katalizatora na nowy, gdyż naprawa rozwarstwionego monolitu jest niemożliwa i nieskuteczna.
Katalizator może się więc rozwarstwiać wewnątrz, szczególnie w wyniku przegrzewania, szoków termicznych, drgań i długotrwałej eksploatacji. Objawia się to metalicznymi dźwiękami, spadkiem mocy, błędami diagnostycznymi i ryzykiem całkowitego zatkania układu wydechowego. Szybka diagnostyka i wymiana uszkodzonego katalizatora pozwalają uniknąć poważniejszych awarii i przywrócić pełną sprawność pojazdu.
