Awaria rozrządu to jedna z najpoważniejszych usterek w silniku spalinowym, a jej konsekwencje szczególnie odczuwalne są na zaworach. Rozrząd odpowiada za precyzyjną synchronizację ruchu wału korbowego i wałka rozrządu, co pozwala zaworom otwierać się i zamykać dokładnie w określonych momentach. Gdy ta synchronizacja zostaje zaburzona – na przykład wskutek zerwania lub przeskoczenia paska bądź łańcucha – zawory przestają pracować zgodnie z ruchem tłoków, co najczęściej kończy się ich uszkodzeniem.
W silnikach kolizyjnych, które stanowią zdecydowaną większość jednostek benzynowych i wielu diesli, zawory są osadzone tak blisko tłoków, że każdy ruch tłoka musi być zsynchronizowany z położeniem zaworu. Jeśli pasek rozrządu pęknie lub przeskoczy, tłoki nadal poruszają się w silniku, ale zawory mogą pozostać otwarte w niewłaściwym momencie. W efekcie dochodzi do zderzenia tłoków z zaworami. To uderzenie jest gwałtowne i silne, ponieważ oba elementy poruszają się z dużą prędkością i siłą. Zawory najczęściej ulegają wtedy wygięciu – tracą swoje właściwe, proste kształty, co uniemożliwia ich dalszą prawidłową pracę.
Powyższe zgięcie to tylko początek problemów. Przy silniejszych uderzeniach dochodzi do uszkodzenia prowadnic zaworów, które mogą się złamać lub wypaść z głowicy. Gniazda zaworowe – czyli miejsca, gdzie zawory zamykają się w głowicy – również ulegają zniekształceniu lub pęknięciom. Uszkodzenia te prowadzą do nieszczelności komory spalania, co skutkuje spadkiem mocy, nierówną pracą silnika, wzrostem emisji spalin oraz trudnościami z uruchomieniem.
W ekstremalnych przypadkach zawory mogą się złamać całkowicie lub ich fragmenty mogą zostać wyrwane z głowicy i uszkodzić pozostałe części silnika. Odłamki metalu mogą dostać się do komory spalania, uszkadzając tłoki, cylindry, pierścienie tłokowe oraz ściany cylindrów. Wówczas koszt naprawy rośnie lawinowo, a silnik wymaga gruntownej regeneracji lub wymiany.
W silnikach bezkolizyjnych – coraz częściej stosowanych w nowoczesnych konstrukcjach – tłoki są zaprojektowane tak, aby nie zetknąć się z otwartymi zaworami nawet w przypadku zerwania paska. W takich silnikach awaria rozrządu skutkuje co najwyżej zatrzymaniem silnika i jego niemożnością do uruchomienia, bez mechanicznych uszkodzeń zaworów czy tłoków. Jednak są to wciąż wyjątki, a większość silników na rynku pozostaje konstrukcjami kolizyjnymi.
Podsumowując – awaria rozrządu najczęściej oznacza dla zaworów poważne uszkodzenia, począwszy od wygięcia, przez zniszczenie prowadnic i gniazd, aż po całkowite złamanie i pęknięcia. To właśnie dlatego tak ważne jest przestrzeganie terminów wymiany paska czy łańcucha oraz regularne kontrole stanu rozrządu. Zaniedbanie tych czynności może doprowadzić do uszkodzenia zaworów, a co za tym idzie – do bardzo kosztownych i czasochłonnych napraw silnika.
