Wielu kierowców kojarzy przegrzewanie się głównie z silnikiem, układem chłodzenia lub hamulcami. Niewielu jednak zastanawia się nad tym, czy również manualna skrzynia biegów może ulec przegrzaniu. Tymczasem zjawisko to, choć znacznie rzadsze niż w przypadku skrzyń automatycznych, jak najbardziej może wystąpić również w klasycznych przekładniach ręcznych. Przegrzana skrzynia biegów może prowadzić do poważnych uszkodzeń, dlatego warto znać objawy, przyczyny oraz sposoby zapobiegania temu niebezpiecznemu zjawisku.
Manualna skrzynia biegów, podobnie jak inne podzespoły mechaniczne, pracuje w warunkach intensywnego tarcia. Koła zębate, synchronizatory i wałki przez cały czas pozostają w ruchu i podlegają dużym obciążeniom, szczególnie w czasie dynamicznej jazdy, holowania przyczepy czy długotrwałego poruszania się w korkach. Aby zapewnić płynną i bezpieczną pracę, wszystkie te elementy są smarowane olejem przekładniowym. Jego zadaniem jest nie tylko redukcja tarcia, ale również odprowadzanie ciepła powstającego wewnątrz skrzyni.
Problem zaczyna się wtedy, gdy temperatura przekładni zaczyna przekraczać bezpieczne granice. Dzieje się tak najczęściej w przypadku długotrwałej, intensywnej jazdy pod obciążeniem, w górzystym terenie lub z maksymalnie załadowanym pojazdem. Szczególnie podatne na przegrzewanie są starsze skrzynie biegów z niewystarczającą ilością oleju albo z nieodpowiednim środkiem smarnym. Gdy temperatura oleju wzrasta, jego lepkość maleje, przez co przestaje skutecznie chronić elementy przed tarciem. To z kolei prowadzi do zwiększonego zużycia, a nawet ryzyka zatarcia wewnętrznych mechanizmów.
Do przegrzania skrzyni może dojść również w wyniku zbyt niskiego poziomu oleju, który nie zapewnia odpowiedniego smarowania. Taka sytuacja może być spowodowana nieszczelnością, wyciekiem lub niedopatrzeniem podczas serwisowania pojazdu. Równie niebezpieczne jest zastosowanie niewłaściwego oleju – o zbyt niskiej klasie lepkości lub nieodpowiednich właściwościach termicznych. Taki środek smarny nie będzie w stanie utrzymać filmu olejowego w warunkach wysokiej temperatury i obciążenia.
Objawy przegrzania skrzyni biegów mogą być subtelne, ale jeśli wystąpią, powinny być traktowane poważnie. Najczęściej kierowca zauważa trudności ze zmianą biegów – przełożenia wchodzą z większym oporem, lewarek stawia opór, a zmiana biegu przestaje być płynna. Może pojawić się również zapach przypalonego oleju lub wyczuwalne ciepło w okolicach tunelu środkowego we wnętrzu pojazdu. W skrajnych przypadkach dochodzi do wycieku oleju przez odpowietrznik lub uszczelki, które pod wpływem nadmiernej temperatury przestają pełnić swoją funkcję.
W niektórych samochodach, szczególnie sportowych lub przystosowanych do dużych obciążeń, stosuje się dodatkowe chłodnice oleju skrzyni biegów lub specjalne układy odpowietrzające, które mają zapobiegać przegrzewaniu. W pojazdach seryjnych najlepszą metodą zapobiegania jest regularna kontrola poziomu i jakości oleju przekładniowego oraz stosowanie się do zaleceń producenta dotyczących jego wymiany. Wbrew obiegowym opiniom, olej w manualnej skrzyni nie jest „wieczny” – z czasem traci swoje właściwości, utlenia się i gromadzi zanieczyszczenia, co obniża jego skuteczność.
Jeżeli kierowca podejrzewa, że skrzynia się przegrzewa, najlepszym rozwiązaniem jest zatrzymanie pojazdu i odczekanie, aż temperatura układu spadnie. Dalsza jazda w takich warunkach może doprowadzić do uszkodzenia synchronizatorów, łożysk, a nawet do zatarcia skrzyni. Objawy nie powinny być ignorowane, ponieważ konsekwencje przegrzania są poważne i zwykle wiążą się z kosztownym demontażem oraz naprawą przekładni.
