W automatycznej skrzyni biegów olej pełni rolę absolutnie kluczową. To nie tylko czynnik smarujący, jak w silniku, ale przede wszystkim medium hydrauliczne, które przenosi ciśnienie i umożliwia działanie całego mechanizmu. Od jego ilości, jakości i czystości zależy prawidłowe działanie elektrozaworów, siłowników, sprzęgieł i całej logiki zmiany biegów. Dlatego nieprawidłowy poziom oleju – zarówno zbyt niski, jak i zbyt wysoki – może prowadzić do poważnych i często kosztownych uszkodzeń skrzyni.
Zbyt niski poziom oleju to sytuacja, która występuje najczęściej, szczególnie w starszych pojazdach lub w skrzyniach, które nigdy nie były serwisowane. Olej z czasem odparowuje, może wyciekać przez uszczelniacze lub zostać zassany do miejsc, z których już nie wraca do obiegu. Kiedy poziom spada poniżej wartości minimalnej, pompa oleju przestaje dostarczać odpowiednie ciśnienie do sterowania elementami skrzyni. W efekcie biegi zaczynają wchodzić z opóźnieniem, pojawiają się szarpnięcia, a w skrajnych przypadkach dochodzi do przegrzania podzespołów wewnętrznych.
Brak odpowiedniego ciśnienia może także spowodować ślizganie się tarcz sprzęgłowych. To zjawisko przypomina jazdę z niedociśniętym sprzęgłem w manualnej skrzyni – moment obrotowy nie jest w pełni przenoszony, tarcze zaczynają się przegrzewać, a ich powierzchnie ulegają wypaleniu. Jeśli taka sytuacja trwa dłużej, skutkiem jest zniszczenie materiału ciernego i konieczność kompleksowej regeneracji przekładni.
Wbrew pozorom zbyt wysoki poziom oleju również nie jest bezpieczny. Nadmiar płynu powoduje, że wewnątrz skrzyni tworzy się spieniony olej, który zawiera pęcherzyki powietrza. Taki płyn traci swoje właściwości hydrauliczne, ponieważ powietrze nie przewodzi ciśnienia w taki sam sposób jak ciecz. Efektem są zakłócenia w działaniu elektrozaworów, niestabilne ciśnienie i nieprzewidywalna praca skrzyni. Objawy mogą przypominać typową awarię mechatroniki – skrzynia nie reaguje na wybór biegu, włącza tryb awaryjny lub całkowicie odmawia współpracy.
Wysoki poziom oleju wiąże się również z ryzykiem przegrzania. W zbiorniku, który jest przepełniony, ciecz nie ma miejsca na odpowiednią cyrkulację i chłodzenie. Ciepło generowane przez tarcie nie jest skutecznie odprowadzane, przez co temperatura oleju rośnie, a jego lepkość maleje. To kolejny czynnik prowadzący do utraty właściwości smarnych i uszkodzenia delikatnych elementów skrzyni.
Warto zaznaczyć, że w wielu nowoczesnych skrzyniach nie ma klasycznego bagnetu do sprawdzenia poziomu oleju. Producent zakłada, że płyn przekładniowy nie wymaga kontroli przez użytkownika, a wszelkie sprawdzenia i dolewki mają być wykonywane w warunkach serwisowych. To oznacza, że nawet niewielkie ubytki mogą pozostać niezauważone przez długi czas. W takich przypadkach jedynym sygnałem ostrzegawczym stają się objawy w zachowaniu samochodu – opóźnione ruszanie, nietypowe odgłosy, drgania przy zmianie biegów czy świecąca się kontrolka check engine.
Niektóre skrzynie, szczególnie te starszego typu, są bardziej odporne na niewielkie wahania poziomu oleju. Jednak nowoczesne konstrukcje, zwłaszcza te dwusprzęgłowe lub z rozbudowaną elektroniką, są bardzo czułe na każdą nieprawidłowość. W ich przypadku nawet różnica jednego centymetra poziomu oleju potrafi wpłynąć na jakość zmiany biegów i stabilność pracy całego układu.
Dlatego regularna kontrola poziomu i jakości płynu przekładniowego, a także przestrzeganie zaleceń dotyczących wymiany oleju, to podstawowe działania, które pozwalają uniknąć kosztownych napraw. Skrzynia biegów nie wybacza zaniedbań, a nieprawidłowy poziom oleju to jeden z najprostszych, ale też najgroźniejszych błędów, jakie może popełnić użytkownik auta.
