Automatyczna skrzynia biegów to skomplikowany układ mechaniczno-hydrauliczno-elektroniczny, w którym temperatura pracy odgrywa kluczową rolę dla poprawnego działania wszystkich podzespołów. Wielu kierowców kojarzy termostat głównie z układem chłodzenia silnika, jednak nie każdy wie, że w nowoczesnych pojazdach również skrzynia biegów może mieć własny termostat lub współdzielić go z silnikiem w celu kontrolowania temperatury oleju przekładniowego. Uszkodzenie tego niewielkiego elementu może doprowadzić do poważnych zaburzeń w działaniu całej skrzyni.
Zadaniem termostatu współpracującego ze skrzynią biegów jest utrzymanie temperatury oleju w optymalnym zakresie. Jeżeli temperatura jest zbyt niska, olej pozostaje zbyt gęsty, co wpływa na spowolnienie działania zaworów, zbyt wysokie ciśnienia robocze i opóźnione zmiany biegów. Z kolei przy zbyt wysokiej temperaturze płyn traci swoje właściwości smarne, co może prowadzić do przegrzewania się przekładni, nieprawidłowej pracy sprzęgieł, a w skrajnych przypadkach nawet do trwałego uszkodzenia wewnętrznych elementów.
Uszkodzony termostat może blokować przepływ cieczy chłodzącej, co skutkuje zbyt wolnym nagrzewaniem się skrzyni. W efekcie przez dłuższy czas pracuje ona w stanie niedogrzania, co często objawia się szarpaniem przy zmianie biegów, opóźnioną reakcją na gaz i ogólną sztywnością pracy przekładni. Kierowca może odczuć, że skrzynia zachowuje się „dziwnie” w pierwszych minutach jazdy, a dopiero po dłuższej trasie zaczyna działać płynnie. To typowy objaw niedogrzanego oleju, spowodowany właśnie brakiem odpowiedniego obiegu cieczy przez chłodnicę skrzyni.
Zdarza się również, że awaria termostatu prowadzi do odwrotnej sytuacji – przegrzewania się układu. Jeśli zawór termostatyczny nie otwiera się w odpowiednim momencie, gorący olej przekładniowy nie trafia do chłodnicy, a jego temperatura szybko przekracza dopuszczalne wartości. Objawy takiego stanu to częste wchodzenie skrzyni w tryb awaryjny, błędy termiczne zapisane w komputerze pokładowym oraz wyraźne pogorszenie płynności działania przekładni w warunkach miejskich lub podczas jazdy w korkach.
Uszkodzony termostat może również prowadzić do problemów pośrednich. Jeśli układ chłodzenia silnika i skrzyni jest połączony, awaria jednej z części może wpłynąć na cały system. Może dojść do sytuacji, w której silnik pracuje poprawnie, ale skrzynia przegrzewa się lub odwrotnie – skrzynia chłodzona jest zbyt intensywnie, a silnik pozostaje niedogrzany. Tego typu zjawiska bywają trudne do jednoznacznego zdiagnozowania bez użycia zaawansowanych narzędzi diagnostycznych.
Warto pamiętać, że olej przekładniowy osiąga optymalne właściwości w ściśle określonym zakresie temperatur. Każde odchylenie od tej normy może powodować nie tylko chwilowe problemy z kulturą pracy skrzyni, ale także przyspieszone zużycie jej podzespołów. W nowoczesnych pojazdach z elektronicznym sterowaniem przekładnią komputer potrafi wykryć nieprawidłowości termiczne i zareagować ostrzeżeniem na desce rozdzielczej, ale nie zawsze dzieje się to natychmiast.
Dlatego jeśli kierowca zauważy, że skrzynia przez dłuższy czas pracuje opornie, wykazuje objawy przegrzania lub niespodziewanie wchodzi w tryb awaryjny, warto zlecić diagnostykę również pod kątem układu chłodzenia i sprawności termostatu. Jego wymiana, choć relatywnie prosta i niedroga, może przynieść wyraźną poprawę w funkcjonowaniu całej przekładni i zabezpieczyć ją przed znacznie poważniejszymi awariami.
