Skrzynia biegów typu CVT, czyli bezstopniowa przekładnia o zmiennym przełożeniu, to jedno z najbardziej charakterystycznych rozwiązań stosowanych we współczesnych samochodach osobowych. Jej działanie i sposób przenoszenia napędu znacznie różni się od tradycyjnych automatycznych skrzyń biegów, które opierają się na zestawie przełożeń i hydraulicznych sprzęgieł. Choć obie konstrukcje mają na celu ułatwienie prowadzenia i eliminację konieczności ręcznej zmiany biegów, różnice pomiędzy nimi są fundamentalne zarówno pod względem budowy, jak i charakterystyki pracy.
Zasada działania skrzyni CVT opiera się na zastosowaniu dwóch stożkowych kół pasowych połączonych stalowym pasem lub łańcuchem. Każde z tych kół może zmieniać średnicę roboczą poprzez przesuwanie się dwóch tarcz względem siebie. Kiedy jedno z kół zwiększa swoją średnicę, drugie automatycznie ją zmniejsza, co powoduje zmianę przełożenia bez fizycznego przeskoku między biegami. W ten sposób uzyskuje się płynną, bezstopniową zmianę przełożenia, która pozwala utrzymywać silnik w optymalnym zakresie obrotów, niezależnie od prędkości pojazdu.
W przeciwieństwie do klasycznych automatów, skrzynia CVT nie posiada zestawu ustalonych biegów. Tradycyjne przekładnie automatyczne działają na zasadzie zestawu planetarnych przekładni, które włączane są sekwencyjnie przez hydrauliczne zawory i sterownik elektroniczny. Każdy bieg to konkretne połączenie kół zębatych, które zmienia stosunek prędkości obrotowej wału wejściowego do wyjściowego. W takich skrzyniach zmiana przełożenia jest wyczuwalna – towarzyszy jej chwilowe przerwanie przekazu mocy i wzrost obrotów silnika, zanim przekładnia przełączy się na kolejny bieg.
W przypadku CVT, dzięki płynnej zmianie przełożenia, nie występują charakterystyczne skoki obrotów ani szarpnięcia. Auto przyspiesza liniowo, a obroty silnika pozostają przez dłuższy czas na stałym poziomie. Dla niektórych kierowców jest to zaleta, ponieważ jazda staje się płynna i cicha, ale inni odbierają ten brak skoków jako nienaturalne zachowanie pojazdu. W niektórych modelach producenci dodają tzw. wirtualne biegi, czyli zaprogramowane punkty zmiany przełożenia, które mają symulować klasyczną pracę automatu i poprawić wrażenia z jazdy.
Skrzynie CVT cechują się bardzo wysoką sprawnością mechaniczną i niskim zużyciem paliwa, ponieważ silnik może przez większość czasu pracować w optymalnym zakresie obrotów. Są również lżejsze od wielu tradycyjnych przekładni automatycznych, co przekłada się na niższą masę pojazdu. Jednak ich konstrukcja ma także swoje ograniczenia. Przede wszystkim są mniej odporne na duże obciążenia i wysoki moment obrotowy. Dlatego rzadko spotyka się je w samochodach o dużej mocy lub w pojazdach terenowych, gdzie konieczne są szybkie zmiany przełożeń i wytrzymałość na przeciążenia.
Inną istotną różnicą jest sposób serwisowania i eksploatacji. Skrzynie CVT wymagają stosowania specjalnego oleju przekładniowego, który różni się od płynów używanych w klasycznych automatach. Należy również pamiętać, że mimo braku klasycznych biegów, przekładnia CVT zużywa się mechanicznie – szczególnie pas napędowy, który z czasem może wymagać wymiany. Regularna kontrola poziomu i jakości oleju, a także stosowanie się do zaleceń producenta, jest kluczowa dla długowieczności tej skrzyni.
Podsumowując, skrzynia CVT działa na zupełnie innej zasadzie niż klasyczny automat. Oferuje płynność jazdy, niższe spalanie i cichą pracę, ale jednocześnie ograniczoną odporność na przeciążenia i charakterystykę, która nie każdemu kierowcy przypadnie do gustu. Różnice między tymi dwoma typami przekładni wynikają z ich odmiennych konstrukcji i filozofii działania – każda z nich ma swoje miejsce i uzasadnienie w zależności od rodzaju pojazdu i stylu jazdy użytkownika.
