Układ EGR, czyli system recyrkulacji spalin, to jedno z tych rozwiązań technicznych, które zostało stworzone z myślą o ochronie środowiska, ale bardzo często staje się źródłem problemów eksploatacyjnych, zwłaszcza w samochodach z silnikiem wysokoprężnym. Jego podstawowym zadaniem jest zmniejszenie emisji tlenków azotu, które powstają w komorze spalania przy wysokich temperaturach. Chociaż jego działanie wydaje się dość proste, to w praktyce EGR często ulega zanieczyszczeniu i przyczynia się do niestabilnej pracy silnika, spadku mocy, zwiększonego zużycia paliwa, a nawet awarii jednostki napędowej.
Zasada działania układu EGR polega na tym, że część spalin z kolektora wydechowego zostaje zawrócona do kolektora dolotowego i ponownie wtłoczona do komory spalania. Wydaje się to nielogiczne – po co wprowadzać spaliny z powrotem do silnika? Otóż te spaliny nie zawierają tlenu, więc ich obecność w mieszance obniża temperaturę spalania, zmniejszając jednocześnie ilość powstających tlenków azotu. W efekcie spalanie staje się chłodniejsze i bardziej ekologiczne. W teorii cały proces przebiega w sposób kontrolowany przez sterownik silnika, który na podstawie parametrów pracy decyduje, kiedy i ile spalin ma wrócić do dolotu.
Najważniejszym elementem układu EGR jest zawór, który otwiera się lub zamyka w zależności od warunków pracy silnika. W starszych samochodach zawory te były sterowane podciśnieniowo, w nowszych – działają elektrycznie i są znacznie precyzyjniejsze. W niektórych przypadkach dodatkowo stosowany jest chłodnica spalin, która ma za zadanie obniżać ich temperaturę przed ponownym wprowadzeniem do komory spalania. To jeszcze bardziej ogranicza emisję szkodliwych substancji, ale jednocześnie komplikuje cały układ i zwiększa ryzyko awarii.
Dlaczego jednak układ EGR tak często się zapycha? Odpowiedź leży w charakterystyce spalin, które trafiają do dolotu. Spaliny zawierają cząstki stałe, niedopalone resztki paliwa, oleju i sadzy. W połączeniu z olejem dostającym się do dolotu przez turbosprężarkę lub odpowietrzanie skrzyni korbowej, tworzy się gęsty, lepki osad, który z czasem odkłada się wewnątrz kanałów EGR, na zaworze, a także w kolektorze dolotowym. Im więcej takich złogów, tym trudniej dla układu zachować drożność. Początkowo objawia się to tylko sporadycznym spadkiem mocy lub gorszym przyspieszeniem, ale z czasem zawór może zaciąć się w pozycji otwartej lub zamkniętej. To prowadzi do wyraźnych objawów – falowania obrotów, duszenia się silnika przy przyspieszaniu, zapalania się kontrolki check engine, a nawet całkowitego przejścia silnika w tryb awaryjny.
Szczególnie narażone na zapychanie EGR są auta używane głównie w mieście, gdzie silnik nie ma okazji do pracy na wyższych temperaturach. Krótkie dystanse, częste zatrzymywanie się i niska temperatura robocza powodują, że zanieczyszczenia nie są wypalane, tylko odkładają się warstwa po warstwie. Dodatkowo nieodpowiednia jakość paliwa lub oleju może przyspieszyć ten proces.
W praktyce kierowcy spotykają się z sytuacją, w której ich auto zaczyna tracić moc, pracuje nierówno lub zużywa więcej paliwa – a po diagnostyce okazuje się, że winowajcą jest właśnie zawór EGR. Jego czyszczenie może pomóc, ale w wielu przypadkach nie przynosi trwałego efektu. Jeśli zawór jest mocno zużyty, trzeba go wymienić, a to może być kosztowne, szczególnie w silnikach z chłodnicą spalin i rozbudowanym systemem recyrkulacji. Niektórzy decydują się na jego zaślepienie, ale to rozwiązanie nielegalne i grożące poważnymi konsekwencjami – zarówno prawnymi, jak i technicznymi.
Podsumowując, układ EGR pełni bardzo ważną funkcję w ograniczaniu emisji szkodliwych substancji, ale jest też jednym z bardziej problematycznych elementów nowoczesnych silników spalinowych. Działa skutecznie tylko wtedy, gdy jest czysty i sprawny. W przeciwnym razie staje się źródłem zanieczyszczeń i usterek. Regularna jazda na dłuższych dystansach, używanie dobrej jakości oleju i paliwa oraz okresowe czyszczenie układu dolotowego to najlepszy sposób, by ograniczyć ryzyko zapchania zaworu EGR i zapewnić sprawną pracę silnika.
