Zawór recyrkulacji spalin, czyli EGR, to jedno z kluczowych urządzeń służących do ograniczenia emisji tlenków azotu w silnikach spalinowych. Choć przez wielu kierowców uznawany jest za źródło problemów i kłopotliwy w eksploatacji, w rzeczywistości jego poprawne działanie ma istotne znaczenie dla ochrony środowiska i stabilnej pracy silnika. Aby zrozumieć, dlaczego zawór EGR się blokuje i jakie niesie to skutki, warto najpierw przyjrzeć się zasadzie jego działania.
Zawór EGR działa na zasadzie wprowadzania części już spalonych gazów wydechowych z powrotem do kolektora dolotowego. Celem tego zabiegu jest obniżenie temperatury spalania poprzez rozrzedzenie mieszanki paliwowo-powietrznej. Dzięki temu ogranicza się tworzenie tlenków azotu, które powstają głównie w warunkach wysokiej temperatury i ciśnienia. System EGR nie pracuje jednak przez cały czas – jego aktywność zależy od warunków jazdy. Zazwyczaj zawór otwiera się podczas jazdy ze stałą prędkością, przy umiarkowanym obciążeniu silnika. Przy gwałtownym przyspieszaniu lub na biegu jałowym zawór pozostaje zamknięty, aby nie zakłócać dynamiki pracy jednostki.
W nowoczesnych pojazdach zawór EGR jest sterowany elektronicznie i może być wspierany chłodnicą spalin, która dodatkowo obniża temperaturę powracających gazów. Z kolei w starszych konstrukcjach spotyka się EGR-y sterowane podciśnieniem, których działanie jest mniej precyzyjne i bardziej podatne na zakłócenia. Niezależnie jednak od technologii, zasada pozostaje taka sama – fragment spalin wraca do układu dolotowego, by zmniejszyć emisję i poprawić efektywność spalania.
Do zablokowania zaworu EGR dochodzi wtedy, gdy wprowadzane spaliny zawierają zbyt dużo cząstek stałych i niespalonego paliwa. Te zanieczyszczenia osadzają się na ściankach zaworu, w jego gnieździe oraz w kanałach dolotowych. Z czasem tworzy się twardy, lepki osad, który utrudnia lub wręcz uniemożliwia prawidłowe działanie mechanizmu. Zawór może utknąć w jednej pozycji – otwartej, zamkniętej albo w położeniu pośrednim. Każda z tych sytuacji niesie inne skutki dla pracy silnika.
Gdy EGR zablokuje się w pozycji otwartej, do komory spalania trafia zbyt duża ilość spalin, co skutkuje zubożeniem mieszanki. Efektem są trudności z rozruchem, nierówna praca na biegu jałowym, spadek mocy oraz zwiększone zużycie paliwa. Silnik może też zacząć dymić, a reakcja na pedał gazu staje się opóźniona. W wielu przypadkach komputer sterujący wykrywa nieprawidłowości i zapisuje odpowiednie kody błędów – czasem pojawia się kontrolka check engine, czasem nie.
Z kolei zawór zablokowany w pozycji zamkniętej nie spełnia swojej funkcji ekologicznej. Mieszanka spalana w cylindrze jest bardziej energetyczna, ale też gorętsza, co skutkuje zwiększoną emisją tlenków azotu. Choć w krótkim okresie może się wydawać, że silnik działa lepiej i sprawniej, to długofalowo prowadzi to do szybszego zużycia elementów narażonych na temperaturę – jak tłoki, zawory wydechowe, turbosprężarka czy głowica. Dodatkowo sterownik silnika może odnotować nieprawidłową pracę układu i wprowadzić ograniczenia, by zapobiec poważniejszym uszkodzeniom.
Zawór EGR może się także blokować okresowo – działa raz poprawnie, raz nie, co prowadzi do trudnych do zdiagnozowania problemów. Objawy pojawiają się sporadycznie, a samochód sprawia wrażenie, jakby „gubił” moc tylko czasami. W takich sytuacjach często konieczne jest demontaż i ręczne czyszczenie zaworu oraz kanałów, co pozwala przywrócić pełną sprawność układu.
Na blokowanie się zaworu EGR szczególnie narażone są samochody eksploatowane głównie w warunkach miejskich. Krótkie trasy, częste zatrzymywanie i praca na niskich obrotach sprawiają, że spaliny są chłodne i bogate w zanieczyszczenia. Dodatkowo silnik nie osiąga pełnej temperatury roboczej, przez co nie zachodzą procesy samooczyszczania układu dolotowego i zaworu. W takich warunkach EGR zatyka się znacznie szybciej niż w samochodach jeżdżących regularnie w trasach.
Dlatego też jednym ze sposobów profilaktyki jest świadoma eksploatacja pojazdu – przynajmniej od czasu do czasu należy przejechać dłuższy dystans w trasie, na wyższych obrotach, aby pozwolić silnikowi „przepalić” nagromadzone osady. Dodatkowo można stosować dodatki do paliwa wspomagające czyszczenie układu dolotowego, choć ich skuteczność bywa różna i zależy od stopnia zabrudzenia.
Blokowanie się zaworu EGR to zjawisko powszechne, ale w pełni możliwe do opanowania przy odpowiedniej diagnostyce i regularnym serwisie. Zignorowanie problemu może jednak prowadzić do poważnych i kosztownych awarii, dlatego warto znać zasady działania tego elementu i rozumieć, kiedy zaczyna on sprawiać problemy.
