Diagnostyka wału napędowego w samochodach z napędem na cztery koła to proces wymagający nieco więcej uwagi niż w przypadku klasycznego napędu na jedną oś. Wał w takich pojazdach pracuje niemal bez przerwy – niezależnie od tego, czy napęd jest stały, dołączany automatycznie, czy manualnie. Od jego stanu zależy nie tylko efektywne przeniesienie napędu, ale też komfort jazdy, trwałość innych elementów układu przeniesienia momentu obrotowego oraz bezpieczeństwo prowadzenia. Weryfikacja kondycji wału napędowego powinna więc być traktowana jako element profilaktyki, zwłaszcza w autach terenowych i SUV-ach.
Pierwszym krokiem w sprawdzeniu stanu wału jest obserwacja symptomów w trakcie jazdy. Jeżeli przy przyspieszaniu lub w trakcie jazdy z równą prędkością pojawiają się wyczuwalne drgania, pulsowanie pedału gazu, metaliczne odgłosy lub stuknięcia przy zmianie obciążenia, warto sprawdzić, czy problem nie leży właśnie w wale. Objawy te mogą być skutkiem niewyważenia, luzów w przegubach lub zużytych podpór wału.
Następnie warto wykonać oględziny wizualne. Konieczny będzie dostęp do podwozia – najlepiej poprzez kanał lub podnośnik. Oględziny powinny obejmować sprawdzenie stanu manżet przegubów wału, podpór z łożyskami oraz ogólnej prostoliniowości wału. Pęknięcia, wytarcia, ubytki w osłonach czy ślady wycieku smaru są sygnałem, że elementy uszczelniające nie spełniają już swojej funkcji. Jeśli wał posiada podpory, należy ocenić, czy nie występują nadmierne luzy lub czy guma amortyzująca nie uległa zniszczeniu.
Kolejnym krokiem jest ręczne sprawdzenie luzów. W tym celu łapiemy wał obiema rękami i próbujemy poruszać nim na boki, w przód i w tył. W zdrowym układzie nie powinno być wyczuwalnego luzu. Jeśli da się go przesunąć, usłyszeć stuknięcie lub poczuć opór tylko po przemieszczeniu o kilka milimetrów – świadczy to o zużyciu przegubu, wielowypustu lub podpory. Szczególnie niepokojące są luzy w przegubach krzyżakowych – nawet niewielkie mogą z czasem prowadzić do utraty stabilności całego wału.
W niektórych pojazdach z bardziej rozbudowanym układem napędowym (na przykład z napędzaną tylną osią załączaną przez sprzęgło wielopłytkowe) ważne jest także sprawdzenie, czy wał obraca się swobodnie i bez oporów. Może się bowiem zdarzyć, że zatarcie przegubu lub jego wygięcie powodują trudności w obracaniu wałem nawet ręcznie, co jest sygnałem alarmowym.
Dodatkową metodą diagnostyczną, zwłaszcza przy podejrzeniu niewyważenia, jest jazda próbna z zaobserwowaniem charakterystyki wibracji. Niewyważony wał zazwyczaj powoduje drgania wyczuwalne przy określonych prędkościach – często między 60 a 100 km/h – które znikają przy wyższych lub niższych prędkościach. Taka charakterystyka wskazuje na konieczność jego wyważenia dynamicznego.
W przypadku podejrzenia wewnętrznych uszkodzeń wału, które nie są widoczne gołym okiem, możliwe jest również zastosowanie diagnostyki za pomocą kamery endoskopowej lub demontaż wału w celu dokładniejszej oceny. Często okazuje się, że problemy z wałem współistnieją z usterkami krzyżaków, łożysk podporowych lub luzami w układzie różnicowym – dlatego diagnostyka powinna obejmować cały tor napędowy.
Podsumowując, stan wału w napędzie na cztery koła można sprawdzić zarówno wizualnie, jak i poprzez testy manualne oraz próbę drogową. Regularne kontrolowanie wału jest szczególnie ważne w pojazdach eksploatowanych w trudnych warunkach, terenowych oraz w autach po modyfikacjach napędu. Szybka reakcja na pierwsze objawy luzów, hałasów czy wibracji pozwala uniknąć poważniejszych awarii i wydłuża trwałość całego układu napędowego.
