Koło zmiennych faz rozrządu, zwane również fazatorem, to jeden z tych elementów nowoczesnego silnika, którego awaria potrafi zaskoczyć nawet doświadczonych kierowców i mechaników. Przez lata układ rozrządu opierał się wyłącznie na sztywnej synchronizacji między wałem korbowym a wałkiem rozrządu, jednak wraz z postępem technologicznym wprowadzono możliwość dynamicznej zmiany faz otwarcia i zamknięcia zaworów. Służy temu właśnie koło faz, które umożliwia komputerowi sterującemu dostosowanie charakterystyki pracy silnika w zależności od obciążenia, prędkości obrotowej i wielu innych czynników. Mimo swojej zaawansowanej funkcji, element ten jest narażony na awarie, a jego nagłe uszkodzenie potrafi sparaliżować pracę całego silnika i wywołać objawy przypominające poważniejsze usterki mechaniczne.
Jedną z najczęstszych przyczyn nagłego uszkodzenia koła faz jest spadek jakości lub niedobór oleju silnikowego. Koła zmiennych faz w znacznej większości konstrukcji działają hydraulicznie. Wewnątrz ich obudowy znajdują się kanały i komory, przez które przepływa olej pod ciśnieniem, umożliwiając zmianę kąta położenia wałka rozrządu względem wału korbowego. Jeżeli olej jest zbyt gęsty, zanieczyszczony lub nie dociera do układu z odpowiednim ciśnieniem, wewnętrzne mechanizmy mogą się zablokować, a niekiedy dojść może nawet do ich mechanicznego uszkodzenia. Taki stan rzeczy może wystąpić natychmiastowo, zwłaszcza gdy silnik po dłuższym postoju zostanie uruchomiony na zużytym lub niewłaściwym oleju.
Kolejnym czynnikiem prowadzącym do nagłej awarii jest awaria zaworu sterującego ciśnieniem oleju, który odpowiada za kontrolę pracy koła faz. Jeśli zawór ten ulegnie zapieczeniu lub zatrzyma się w skrajnej pozycji, fazator może zostać zablokowany w niewłaściwym ustawieniu, co prowadzi do zakłócenia synchronizacji pracy zaworów z tłokami. Objawia się to często nierówną pracą silnika, szarpaniem, a w skrajnych przypadkach do jego całkowitego unieruchomienia. Choć sama usterka zaworu może być niewielka, jej konsekwencje dla koła faz są bardzo poważne, zwłaszcza jeśli awaria nastąpi przy wysokim obciążeniu.
W wielu przypadkach przyczyną uszkodzenia koła faz bywa także nagły i gwałtowny wzrost ciśnienia oleju lub jego całkowity zanik, spowodowany awarią pompy olejowej, zerwaniem łańcucha napędzającego pompę lub zatkaniem kanałów smarujących. W takiej sytuacji wewnętrzne elementy koła faz mogą ulec przeciążeniu, a nawet pęknięciu. Ruchome łopatki, które obracają wewnętrzny mechanizm, mogą zostać wyrwane z gniazd, co prowadzi do całkowitego zablokowania układu zmiennych faz rozrządu.
Nie bez znaczenia są także czynniki mechaniczne, takie jak przeskoczenie łańcucha rozrządu lub zerwanie paska. Nawet chwilowe zaburzenie synchronizacji może spowodować, że koło faz, pracujące w określonym ustawieniu, zostaje gwałtownie cofnięte lub przestawione w nienaturalnej pozycji. Taki szarpnięty ruch obrotowy często przekracza konstrukcyjne tolerancje elementu, co prowadzi do jego uszkodzenia. W wielu przypadkach po takiej sytuacji fazator nie wraca do pozycji wyjściowej, a jego wewnętrzne części zostają trwałe uszkodzone.
W niektórych silnikach problemem może być również wada fabryczna samego koła faz, która ujawnia się dopiero po pewnym przebiegu. Niewłaściwe spasowanie elementów, nadmierna wrażliwość na zabrudzenia oleju lub zbyt delikatne materiały wewnętrzne powodują, że nawet bez wyraźnego czynnika zewnętrznego koło faz może nagle ulec uszkodzeniu. Takie przypadki są często znane w środowisku warsztatowym i obejmują konkretne serie produkcyjne lub modele silników.
Warto też wspomnieć o sytuacjach, w których nagłe uszkodzenie koła faz wynika z ingerencji użytkownika lub niewłaściwego serwisu. Błędy podczas wymiany rozrządu, niewłaściwe dokręcenie śruby mocującej koło, brak odpowietrzenia układu lub użycie niewłaściwego narzędzia mogą spowodować wewnętrzne naprężenia, które doprowadzą do uszkodzenia w trakcie pierwszych minut po odpaleniu. Takie awarie bywają szczególnie frustrujące, ponieważ pojawiają się od razu po kosztownym serwisie, mimo że użytkownik oczekiwał poprawy działania jednostki napędowej.
Podsumowując, koło zmiennych faz rozrządu jest elementem o wysokim stopniu skomplikowania, a jego nagła awaria może być skutkiem problemów z ciśnieniem oleju, błędów montażowych, usterek zaworów sterujących lub zaburzeń w pracy całego układu rozrządu. Objawy są często gwałtowne i wyraźne, ale ich przyczyna nie zawsze jest łatwa do zidentyfikowania bez demontażu elementu. Dlatego wszelkie podejrzenia dotyczące pracy fazatora należy traktować poważnie, a diagnostykę poprzedzić sprawdzeniem stanu oleju, działania zaworu sterującego i ewentualnych błędów synchronizacji. Wczesne wykrycie nieprawidłowości może zapobiec poważnym uszkodzeniom całego silnika.
