W nowoczesnych samochodach z napędem na cztery koła kierowca często nie ma pełnej kontroli nad tym, kiedy układ 4×4 jest aktywny, a kiedy zostaje rozłączony. Dzieje się tak dlatego, że wiele współczesnych systemów pracuje w trybie automatycznym, dynamicznie reagując na warunki jazdy, styl prowadzenia, przyczepność i parametry pracy zespołów napędowych. Dla kierowcy, który chce świadomie eksploatować swój pojazd, zrozumienie, w jakich okolicznościach napęd na cztery koła może się automatycznie wyłączyć, ma ogromne znaczenie – zwłaszcza jeśli zależy mu na pełnej sprawności układu, uniknięciu przeciążeń lub po prostu zachowaniu pełnej kontroli w terenie czy zimowych warunkach.
Jednym z najczęstszych powodów automatycznego wyłączenia napędu 4×4 w autach z układem dołączanym – takich jak Haldex, GKN czy Active Drive – jest brak zapotrzebowania na dodatkową trakcję. Systemy te w normalnych warunkach drogowych działają jako napęd na jedną oś – najczęściej przednią – a napęd tylnej osi jest dołączany tylko wtedy, gdy występuje poślizg lub ryzyko jego wystąpienia. W praktyce oznacza to, że na suchym, równym asfalcie i przy spokojnej jeździe układ 4×4 pozostaje nieaktywny, by zmniejszyć zużycie paliwa i opory toczenia. Gdy tylko system uzna, że nie ma potrzeby utrzymywania napędu na obie osie, rozłącza sprzęgło i auto znów porusza się tylko jedną osią.
Kolejną sytuacją, w której napęd 4×4 może się wyłączyć, jest przekroczenie określonej prędkości. W wielu pojazdach – szczególnie tych z terenowym reduktorem lub trybem off-road – obowiązują sztywne granice prędkości, powyżej których system automatycznie przełącza się w tryb napędu na jedną oś lub dezaktywuje blokady. W przypadku jazdy w terenie, tryb zredukowany może być aktywny tylko do około czterdziestu kilometrów na godzinę. Jeśli prędkość zostanie przekroczona, reduktor zostaje rozłączony lub system wyłącza napęd drugiej osi, aby chronić przekładnie przed przeciążeniem i uszkodzeniem. W trybach drogowych z kolei, przy bardzo wysokich prędkościach autostradowych, układ może samoczynnie przejść w tryb przednionapędowy lub tylnonapędowy, jeśli pozwala na to konstrukcja pojazdu.
Bardzo ważnym mechanizmem, który powoduje czasowe wyłączenie napędu, jest zabezpieczenie termiczne. Sprzęgła wielopłytkowe, które odpowiadają za dołączanie napędu, pracują dzięki ciśnieniu oleju i tarciom wewnętrznym. W warunkach dużego obciążenia – na przykład podczas długotrwałego wjeżdżania pod górę, dynamicznej jazdy na śliskiej nawierzchni lub w terenie – sprzęgło może się nagrzać do temperatury granicznej. Wtedy system może automatycznie zmniejszyć siłę spięcia lub całkowicie wyłączyć napęd tylnej osi, by zapobiec uszkodzeniu. Kierowca najczęściej nie otrzymuje ostrzeżenia o takim ograniczeniu, ale w niektórych autach pojawia się informacja o tymczasowym ograniczeniu działania układu 4×4.
Napęd 4×4 może się również automatycznie wyłączać z powodu błędów systemowych. Jeśli w pamięci sterownika zapisze się usterka dotycząca czujników prędkości kół, czujnika kąta skrętu, czujnika przyspieszenia poprzecznego, sterownika ABS lub jednostki napędowej, system AWD może zablokować swoje działanie i przejść w tryb awaryjny. Oznacza to, że pojazd będzie poruszał się jako auto z napędem tylko na jedną oś, a funkcjonalność układu zostanie przywrócona dopiero po usunięciu usterki i skasowaniu błędów. Takie zachowanie ma zapobiec sytuacjom, w których napęd na cztery koła działa nieprzewidywalnie z powodu braku wiarygodnych danych z czujników.
W samochodach z funkcją wyboru trybu jazdy – na przykład Snow, Sand, Mud, Rock lub Sport – układ napędowy także może dynamicznie zmieniać swoje ustawienia. W trybie ekonomicznym system zwykle dąży do jak najczęstszego wyłączania tylnej osi, nawet jeśli występują chwilowe uślizgi. W trybie sportowym układ może załączać tylną oś tylko przy przyspieszaniu, natomiast podczas jazdy ze stałą prędkością wracać do napędu jednej osi. W trybie terenowym napęd może być aktywny cały czas, ale i tak będzie ograniczany przez warunki techniczne – na przykład przegrzewanie się sprzęgła lub przekroczenie prędkości.
Podsumowując, napęd 4×4 może wyłączać się automatycznie w kilku sytuacjach: przy braku poślizgu i niskim zapotrzebowaniu na trakcję, przy wysokich prędkościach, w warunkach termicznego przeciążenia, przy awarii układów sterujących oraz w zależności od wybranego trybu jazdy. Dla kierowcy oznacza to, że nawet jeśli samochód wyposażony jest w układ AWD, to jego faktyczne działanie zależy od wielu zmiennych, a niektóre sytuacje – jak jazda w lekkim terenie lub na zaśnieżonych drogach – mogą odbywać się bez realnego udziału napędu na wszystkie koła. Dlatego warto znać zasady działania systemu w swoim aucie, korzystać z trybów jazdy adekwatnie do warunków i regularnie kontrolować stan techniczny elementów napędu, by nie zostać zaskoczonym jego dezaktywacją w momencie, gdy będzie najbardziej potrzebny.
