Cytologia to jedno z najważniejszych badań profilaktycznych w ginekologii, pozwalające na wczesne wykrycie zmian przedrakowych i raka szyjki macicy. Regularne wykonywanie cytologii umożliwia rozpoznanie nieprawidłowości na bardzo wczesnym etapie, kiedy leczenie jest najskuteczniejsze i najmniej inwazyjne. Badanie polega na pobraniu komórek z tarczy i kanału szyjki macicy, które następnie są oceniane pod mikroskopem. Wyniki cytologii opisuje się według systemu Bethesda lub skali Papanicolaou. Wynik prawidłowy oznacza brak zmian dysplastycznych i nowotworowych. Wyniki nieprawidłowe mogą wskazywać na obecność infekcji, stanów zapalnych, zmian przedrakowych (dysplazja, CIN) lub raka. W przypadku nieprawidłowego wyniku konieczna jest dalsza diagnostyka – powtórzenie cytologii, kolposkopia, testy na obecność wirusa HPV lub biopsja. Interpretacja wyniku powinna zawsze odbywać się w konsultacji z ginekologiem, który uwzględni wiek pacjentki, historię chorób i inne czynniki ryzyka. Regularne wykonywanie cytologii (co 1–3 lata) jest kluczowe dla zdrowia kobiet i znacznie zmniejsza ryzyko rozwoju raka szyjki macicy.
