Paranoja to poważne zaburzenie psychiczne zaliczane do grupy psychoz, charakteryzujące się występowaniem uporczywych, systematycznie rozwijających się urojeń prześladowczych, wielkościowych lub ksobnych. Osoba dotknięta paranoją jest głęboko przekonana o prawdziwości swoich przekonań, nawet jeśli są one całkowicie oderwane od rzeczywistości. Urojenia te mają logiczną, spójną strukturę i często dotyczą przekonania o byciu prześladowanym, śledzonym, oszukiwanym czy krzywdzonym przez innych. Paranoja nie wiąże się z zaburzeniami świadomości ani halucynacjami, co odróżnia ją od schizofrenii. Objawy paranoi rozwijają się powoli i mogą przez długi czas nie być zauważane przez otoczenie. Do typowych symptomów należą: podejrzliwość wobec innych, interpretowanie neutralnych sytuacji jako wrogich, trudności w relacjach interpersonalnych, brak zaufania, skłonność do konfliktów, izolacja społeczna oraz nadmierna wrażliwość na krytykę. Osoby z paranoją są często przekonane o własnej wyjątkowości, a każdą niepowodzenie tłumaczą działaniem innych ludzi na swoją niekorzyść. Przyczyny paranoi nie są do końca poznane, jednak istotną rolę odgrywają czynniki genetyczne, predyspozycje osobowościowe (osobowość paranoiczna), przewlekły stres, traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa, a także niektóre choroby neurologiczne i nadużywanie substancji psychoaktywnych. Leczenie paranoi jest trudne, ponieważ osoby chore rzadko zgłaszają się po pomoc, nie widząc problemu w swoim zachowaniu. Terapia opiera się głównie na farmakoterapii (leki przeciwpsychotyczne drugiej generacji) oraz psychoterapii indywidualnej. Skuteczność leczenia zależy od stopnia nasilenia objawów, współpracy z terapeutą i wsparcia ze strony rodziny. W niektórych przypadkach konieczna jest hospitalizacja, zwłaszcza gdy urojenia prowadzą do zachowań agresywnych lub autoagresywnych. Paranoja to choroba przewlekła, wymagająca długotrwałego leczenia i monitorowania, jednak przy odpowiedniej terapii możliwe jest złagodzenie objawów i poprawa funkcjonowania społecznego.
